Πόε, Έντγκορ Άλαν

(Poe). Αμερικανός συγγραφέας (Βοστώνη 1809-Βαλτιμόρη 1849). Έμεινε ορφανός σε ηλικία δύο μόλις ετών και την ανατροφή του ανέλαβε ένας πλούσιος έμπορος του Ρίτσμοντ, ο Τζον Άλαν. Από το 1815 ως το 1820 έζησε στη Μεγάλη Βρετανία, φοιτώντας σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Κατόπιν γράφτηκε στο πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, όπου έζησε τόσο άτακτη ζωή, ώστε ήρθε σε ρήξη με τον Άλαν. Ακολούθησε, στη Βοστόνη, η πρώτη ποιητική του απόπειρα, με τη δημοσίευση με δικά του έξοδα του βιβλίου Ταμερλάνος και άλλα ποιήματα(1827). Η μικρή αυτή συλλογή δεν είχε επιτυχία και ο Π. κατετάγη στο στρατό. Διέκοψε όμως το υποχρεωτικό πενταετές συμβόλαιο ύστερα από δύο χρόνια, αφού συμφιλιώθηκε με τον Άλαν, ο οποίος πλήρωσε έναν αντικαταστάτη, που συμπλήρωσε το χρόνο της υπηρεσίας. Μια δεύτερη λογοτεχνική προσπάθεια –η δημοσίευση του Αλ Ααραάφ, Ταμερλάνος και μικρότερα ποιήματα (1829)– δεν γνώρισε μεγαλύτερη επιτυχία από την πρώτη. Ο συγγραφέας στο μεταξύ είχε εγκατασταθεί στη Βαλτιμόρη, στο σπίτι της Μαρίας Κλεμ, θείας του από την πλευρά της μητέρας του και μητέρας της Βιρτζίνια, η οποία το 1836, σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών, έγινε η πλατωνική σύζυγος του. Εκείνη την εποχή ο Π. είχε ήδη συνηθίσει τα οινοπνευματώδη και ίσως τα ναρκωτικά. Το 1832 φάνηκε ωστόσο ν’ ανοίγει γι’ αυτόν ο δρόμος της δόξας: εκείνη τη χρονιά, το Philadelphia Saturday Courierδημοσίευσε, ανώνυμα, πέντε διηγήματα του και τον επόμενο χρόνο το Baltimore Saturday Visiterτον βράβευσε για τοΧειρόγραφο σ’ ένα μπουκάλι. Τότε αρχίζει η πολυτάραχη μάλλον παρά ευτυχής δημοσιογραφική σταδιοδρομία του συγγραφέα, ο οποίος, αν και κατόρθωνε να δεκαπλασιάζει την κυκλοφορία των περιοδικών στα οποία εργαζόταν, τελικά πάντοτε ερχόταν σε σύγκρουση με τους ιδιοκτήτες τους. Το 1838 δημοσίευσε το πιο εκεταταμένο αφηγηματικό του έργο Οι περιπέτειες του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ και το 1840, τα διηγήματα Tales of the Grotesque και Arabesque. Όταν το 1840 διέκοψε, για τους συνηθισμένους λόγους, τη συνεργασία του με το Gentleman’s Magazine, o Π. περιέπεσε πάλι στη μιζέρια έως ότου –αφού εγκατέλειψε τη Φιλαδέλφεια για τη Νέα Υόρκη όπου εξακολουθούσε να ζει με ψευτοδουλειές– τον Ιανουάριο του 1845, η εφημερίδα The Evening Mirror του δημοσίευσε Το Κοράκι. Το περίφημο αυτό λυρικό ποίημα γνώρισε αμέσως θριαμβευτική επιτυχία. Ένας καινούργιος όμως παροξυσμός του πάθους του για το αλκοόλ και οικονομικές δυσχέρειες τον σπρώχνουν πάλι στον κατήφορο και τον οδηγούν στην έσχατη αθλιότητα το 1847 με το θάνατο της Βιρτζίνια, που τον ακολούθησε ένας ιλιγγιώδης στροβιλισμός λευκών ερωτικών παθών, παράλληλα με την αποσύνθεση της προσωπικότητας του ποιητή. Στο στροβιλισμό των «ερώτων», τον συνοδεύει ένας στροβιλισμός τόπων: διαλέξεις από τη μια άκρη της Αμερικής, στην άλλη, με μνημειώδεις επιτυχίες και αποτυχίες, ανάλογα με τη νηφαλιότητα ή τη μέθη του ομιλητή. Ο κύκλος κλείνει: ο γάμος του με την Ελμίρα Ρόιστερ, χήρα Σέλτον, μια γυναίκα που αναδύθηκε από την ομίχλη του παρελθόντος, έχειοριστεί για τις 17 Οκτωβρίου 1849· το απόγευμα της 3ης Οκτωβρίου, ο Π. βρέθηκε σε άθλια κατάσταση στο κατώφλι μιας ταβέρνας της Βαλτιμόρης και μεταφέρθηκε αμέσως σ’ ένα νοσοκομείο, όπου ξεψύχησε στις 7 Οκτωβρίου, ύστερα από ένα παρατεταμένο παραλήρημα, που το διέκοπταν μόνο σύντομες στιγμές διαύγειας. Από τη στιγμή εκείνη άρχισε ο χορός των εικασιών και των αντεγκλήσεων γύρω από τη ζωή και το έργο του Π. –ο οποίος, εκτός από τα βιβλία που ήδη αναφέρθηκαν, είχε δημοσιεύσει το 1845 Το κοράκι και άλλα ποιήματακαι τα Διηγήματα και το 1848 το φιλοσοφικό έργο Εύρηκα ενώ τα άλλα θεωρητικά του κείμενα Η φιλοσοφία της σύνθεσης και ηΑρχή της ποίησης δημοσιεύτηκαν, αντίστοιχα, το 1846 και το 1849. Η επιτυχία που γνώρισε το έργο του Π. στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα στη Γαλλία, δεν βρήκε ανταπόκριση στην Αμερική και στην Αγγλία, όπου η κριτική στάθηκε αρκετά αυστηρότερη και υπογράμμισε, κυρίως τους στίχους του, τα στοιχεία εκείνα που ο Άλντους Χάξλεϊ δεν δίστασε να χαρακτηρίσει χυδαία. Είναι γεγονός ότι άνθρωποι όπως ο Μποντλέρ (που πρώτος τον μετέφρασε και τον έκανε γνωστό στη Γαλλία) ή ο Βιλιέ ντε λ’Ιλ Αντάμ ή ο Μαλαρμέ σαγηνεύτηκαν από την εικόνα ενός Π., καταραμένου ποιητή, πριν ακόμα υπάρξει αυτό το είδος, θα πρέπει όμως να θεωρείται συζητήσιμο αν ο χαρακτηρισμός του καταραμένου ποιητή ταιριάζει στον Π. Σπάνια διανοητική διαύγεια, πνεύμα αναλυτικό, ρωμαλέο αλλά συγχρόνως διαπεραστικό, ακρίβεια σχεδόν μαθηματική κυριαρχούν πράγματι στο έργο του, πολύ περισσότερο από όσο η διαίσθηση ή η φαντασία. Το χάρισμα που επέτρεψε στον Π. να δώσει λογοτεχνική έκφραση στα πρώτα αφηγηματικά ξεκινήματα που έρχονταν στο μυαλό του ήταν κυρίως, όπως το προσδιόριζε ο ίδιος, η αναλυτική φαντασία: η διανοητική δηλαδή πορεία χάρη στην οποία κατόρθωνε να διατρέχει αντίθετα την υπόγεια διαδρομή που είχε εκτελέσει μέσα του ένα αίσθημα ή μια εικόνα, έτσι ώστε να μπορεί να ξαναχτίσει το οικοδόμημα από τα θεμέλια, πλουτίζοντάς το συγχρόνως –με μια λειτουργία πιο πολύ ορθολογιστική παρά φανταστική– με πάρα πολύ πιστευτά και λεπτομερειακά στοιχεία. Τα τοπία του είναι αφύσικα ασάλευτα και διαφανή, όπως στα εφιαλτικά όνειρα, αλλά η καταιγιστική μονοτονία που έχουν οι ρυθμοί στην ποίησή του γίνεται εφιαλτική. Μια θολωμένη και ακίνητη φαντασία, ικανότητα εκλογίκευσης στον ύψιστο βαθμό και αδιάκοπτη έλξη του έργου από το εγώ του ποιητή συγκροτούν τη λογοτεχνική προσωπικότητα του Πόε. O Αμερικανός ποιητής Ένγκαρ Αλαν Πόε έγινε γνωστός στην Ευρώπη, κυρίως από τη μετάφραση των έργων του από το Γάλλο συνάδελφό του Κάρολο Μποντλέρ. Στην Ελλάδα έγινε γνωστός βασικά από το ποίημά του «Το κοράκι» καθώς και από τις «Περιπέτειες του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ», μυθιστόρημα. Εικονογράφηση του Κολλόν (Παρίσι, 1930) για το έργο του Έντγκαρ Αλλαν Ποε «Οι περιπέτειες του Άρθουρ Γκόρντον Πόμ» (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).